Béo phì (BMI ≥ 30 kg/m2) là bệnh lý có tỷ lệ mắc tăng đáng kể trong thập kỷ vừa qua. Mặc dù BMI không phải là một chỉ số đo lường hoàn hảo để phản ánh tình trạng béo phì, tuy nhiên BMI ≥ 30 có liên quan đến gánh nặng bệnh tật và tỷ lệ tử vong tăng. Cụ thể, BMI ≥ 30 có liên quan đến việc tăng tỷ lệ biến chứng của một số bệnh lý như đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ và bệnh khớp thoái hóa. Hiện nay, có một số nhóm thuốc điều trị mới được nghiên cứu và phát triển, nhiều hướng dẫn điều trị cũng bao gồm các thuốc này trong các khuyến cáo điều trị béo phì [1].
Hình 1. Chặng đường phát triển của thuốc điều trị béo phì
Bài viết cung cấp tổng quan về thuốc điều trị béo phì, các bằng chứng liên quan đến hiệu lực và tính an toàn và các hướng dẫn sử dụng thuốc điều trị béo phì hiện có để hỗ trợ quý vị đồng nghiệp trong việc lựa chọn thuốc và đưa ra quyết định điều trị.
Bảng 1. Cân nhắc khi kê đơn thuốc điều trị béo phì
CÁC THUỐC ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ ĐƯỢC FDA CHẤP THUẬN
Do sự khác biệt về quá trình đăng ký, chấp thuận thuốc giữa các quốc gia, các thuốc điều trị béo phì được lưu hành trên thị trường cũng sẽ khác biệt giữa các quốc gia. Bài viết chỉ đề cập đến các thuốc điều trị béo phì đã được FDA chấp thuận. Tổng quan về tính an toàn, hiệu lực, giá cả và một số cân nhắc khi thực hành của một số thuốc điều trị béo phì được FDA chấp thuận được đề cập bên dưới. Theo thời gian, sự hiểu biết về sinh bệnh học của béo phì tăng cho phép nghiên cứu và phát triển các thuốc điều trị béo phì với hiệu lực cao hơn. Tuy nhiên, không hẳn thuốc mới sẽ cho hiệu lực điều trị cao hơn thuốc cũ, do vậy, cần phải quan sát đáp ứng của từng bệnh nhân riêng lẻ với thuốc điều trị béo phì [1].
Giai đoạn trước năm 1999
Số lượng thuốc điều trị béo phì được FDA chấp thuận trước năm 1999 mà vẫn lưu hành trên thị trường ngày nay không có nhiều. Hiện nay chỉ có phentermine và các amine giao cảm khác như phendimetrazine. Phentermine là thuốc điều trị béo phì được kê đơn nhiều nhất ở Hoa Kỳ do giá cả thấp. Tuy nhiên, vẫn chưa có dữ liệu so sánh đối đầu hiệu lực giảm cân của phentermine với các thuốc điều trị béo phì mới hơn. Khác với các thuốc điều trị béo phì khác, phentermine chỉ được FDA chấp thuận cho 3 tháng sử dụng, mặc dù các hướng dẫn điều trị hiện nay để khuyến cáo kê đơn trong thời gian dài hơn [1].
Phentermine
Giai đoạn 1999 – 2014
Nhiều thuốc điều trị béo phì với cơ chế hoạt động khác nhau được chấp thuận trong giai đoạn này, phản ánh thời kỳ phát triển vượt trội về sự hiểu biết của y khoa về bệnh béo phì. Các thuốc điều trị béo phì được chấp thuận trong giai đoạn này bao gồm orlistat, là chất ức chế hấp thu chất béo trong bữa ăn được chấp thuận năm 1999, phối hợp phentermine và topiramate, phối hợp naltrexone và bupropion và chất chủ vận thụ thể GLP – 1 liraglutide. Các thuốc này mang đến hiệu lực giảm cân khác nhau, từ 3 – 11%, phụ thuộc liều và thời gian sử dụng. Đối với các thuốc dạng phối hợp, phentermine và topiramate nếu được dùng đơn lẻ cũng mang đến hiệu quả giảm cân [1].
Orlistat
Phentermine – topiramate phóng thích kéo dài
Naltrexone – bupropion phóng thích duy trì
Liraglutide
Giai đoạn 2015 – nay
Nhiều thuốc điều trị béo phì với hiệu lực cao đã được chấp thuận trong vài năm qua (cân nặng trung bình giảm 11 – 21%). Các thuốc này chủ yếu được sử dụng với đường tiêm dưới da. Các thuốc này có giá cao hơn các thuốc điều trị béo phì cũ hơn [1].
Semaglutide
Tirzepatide
Thuốc điều trị béo phì cho các hội chứng di truyền gây béo phì
Chỉ có duy nhất setmelatonide là thuốc được chấp thuận hiện nay. Setmelatonide không được chấp thuận cho chỉ định điều trị béo phì nói chung, nhưng chỉ được chấp thuận cho các bệnh lý di truyền đơn gen và hội chứng béo phì [1].
Setmelanotide
Các thuốc có chỉ định giảm cân off-label
Nhiều thuốc điều trị chưa được FDA chấp thuận cho chỉ định điều trị béo phì, tuy nhiên các thuốc này đã được quan sát tác động giảm cân ở một số bệnh nhân. Các thuốc này bao gồm metformin, chất ức chế kênh đồng vận chuyển natri-glucose 2 (SGLT2i), lisdexamfetamine, bupropion, topiramte. Metformin là tác nhân thuộc nhóm biguanide, là lựa chọn đầu tay cho hầu hết bệnh nhân mắc đái tháo đường type 2. Metformin có thể giảm cân nhẹ (2.5% so với giả dược). Các thuốc thuộc nhóm SGLT2i đã được FDA chấp thuận cho bệnh nhân mắc đái tháo đường type 2, suy tim và bệnh thận mạn. Ở bệnh nhân đái tháo đường type 2, SGLT2i có thể giảm liều insulin – một yếu tố đã được biết làm tăng cân. Lisdexamfetamine là dẫn xuất của amphetamine, được FDA chấp thuận để điều trị rối loạn tăng uống và rối loạn tăng động – giảm chú ý. Lisdexamfetamine có thể được lựa chọn cho bệnh nhân béo phì bị rối loạn ăn uống [1].
HƯỚNG DẪN ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ
Trong thập kỷ vừa qua, nhiều hiệp hội y khoa đã đưa ra hướng dẫn điều trị kiểm soát béo phì có sử dụng thuốc điều trị béo phì. Vào năm 2013, Hiệp hội Béo phì, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ và Viện Tim mạch Hoa Kỳ đã công bố hướng dẫn kiểm soát béo phì [2]. Hướng dẫn này có đề cập đến việc cân nhắc bắt đầu sử dụng thuốc điều trị béo phì cho bệnh nhân có BMI ≥ 30 hoặc ≥ 27 có bệnh mắc kèm liên quan đến cân nặng mà không thể giảm cân chỉ bằng thay đổi lối sống. Vào năm 2015, sau khi FDA chấp thuận thuốc điều trị béo phì mới, Hiệp hội Bệnh Nội tiết đã công bố hướng dẫn điều tri béo phì với khuyến cáo tương tự, nhưng đồng thời bổ sung thêm khuyến cáo duy trì thuốc điều trị béo phì trong giai đoạn duy trì giảm cân và đề xuất chiến lược theo dõi bệnh nhân được điều trị với thuốc giảm cân [3]. Hiệp hội Nội tiết khuyến cáo chống kê đơn các thuốc giảm cân off-label nếu chỉ để giảm cân. Hiệp hội Nội tiết cập nhật khuyến cáo mới, cân nhắc sử dụng thuốc giảm cân off-label, phentermine trong thời gian > 3 tháng để bệnh nhân có thể dung nạp. Mới đây nhất, vào năm 2022, Hiệp hội Tiêu hoa Hoa Kỳ (ACG) đã công bố hướng dẫn kiểm soát béo phì [4]. ACG khuyến cáo semaglutide liều 2.4 cho bệnh nhân béo phì dựa trên các bằng chứng mạnh mẽ của semaglutide. Cách tiếp cận kê đơn thuốc điều trị béo phì được thể hiện trong hình 2.
Hình 2. Tiếp cận kê đơn thuốc điều trị béo phì
BÀN LUẬN
Semaglutide và tirzepatide là dấu hiệu cho thấy những hứa hẹn của lĩnh vực nghiên cứu và phát triển thuốc điều trị béo phì. Mở ra hy vọng có thuốc điều trị béo phì với hiệu lực giảm cân tương đương phẫu thuật. Với sự canh tranh giữa các sản phẩm, giá cả của các thuốc điều trị béo phì có thể giảm trong tương lai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Henderson K, Lewis, Sloan CE, Bessesen DH, Arterburn D. Effectiveness and safety of drugs for obesity. BMJ. 2024 Mar 25;384:e072686. doi: 10.1136/bmj-2022-072686.
- Jensen MD, Ryan DH, Apovian CM, et al. 2013 AHA/ACC/TOS guideline for the management of overweight and obesity in adults: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and The Obesity Society. Circulation 2014;129:S102-38. 01.cir.0000437739.71477.ee
- Apovian CM, Aronne LJ, Bessesen DH, et al, Endocrine Society. Pharmacological management of obesity: an endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2015;100:342- 62. doi:10.1210/jc.2014-3415
- Grunvald E, Shah R, Hernaez R, et al, AGA Clinical Guidelines Committee. AGA clinical practice guideline on pharmacological interventions for adults with obesity. Gastroenterology 2022;163:1198-225. doi:10.1053/j. gastro.2022.08.045
